Συνέντευξη


ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

      

Tου Διευθυντή του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης

Καθηγητή –Αρχαιολόγου Ν. Σταμπολίδη

στην Άνθια  Μουσσά

K. Σταμπολίδη ποια είναι η χρονολογική περίοδος που καλύπτει ο Μινωικός πολιτισμός ;

Όλες οι χρονολογήσεις που δίνουμε οι επιστήμονες αρχαιολόγοι είναι σχετικές. Υπάρχει μια σειρά στην εξέλιξη κάθε πολιτισμού με αρχή, μέση, τέλος, αλλά οι χρονολογήσεις δεν είναι πάντα ακριβείς, διότι δεν υπάρχουν πάντοτε αντικείμενα που θα μπορούσαν να ορίσουν μια δεδομένη χρονολογική σειρά.
Η μινωική περίοδος ξεκινάει περίπου από το 2600 -2500 πΧ και φτάνει μέχρι το 1000 πΧ, μολονότι σε αυτές τις περιόδους υπάρχουν διαφοροποιήσεις ανάμεσα στους επιστήμονες. 
Σε γενικές γραμμές αυτές είναι οι χρονολογήσεις που παραδέχεται το μεγαλύτερο μέρος της επιστημονικής κοινότητας  σε όλο τον κόσμο. 
Ο μινωικός πολιτισμός χωρίζεται σε περιόδους για τη διευκόλυνση τη δική μας. Αυτές οι χρονολογίες και οι ονομασίες είναι για να διευκολύνουν το έργο και την κατανόηση των αρχαιολόγων. Για να καταλάβουμε πώς λειτούργησε και πότε αυτός ο πολιτισμός. 
Έχουμε λοιπόν την προανακτορικη περίοδο από το  2600 -1900 πΧ.
Είναι η περίοδος που ο μινωικός πολιτισμός δεν είχε τα  σύμβολα του τα αρχιτεκτονικά, που είναι τα μινωικά παλάτια. Αν είναι παλάτια και δεν είναι κέντρα εξουσίας!! 
Ακολουθεί η πρώιμη ανακτορική περίοδος,  η μέση ανακτορική και η νεοανακτορική περίοδος. 
Η πρώιμη και η μέση ονομάζονται και με ένα όνομα παλαιοανακτορική από το 1900- 1700 πΧ, η μεσοανακτορική περίοδος από το 1700- 1380 πΧ και η νεοανακτορικη από το  1380 εως το 1000 πΧ περίπου.  

Ο σπουδαίος  αυτός πολιτισμός είχε ακμάσει μόνο στην  Κρήτη ή υπήρχε και σε άλλα κοντινά μέρη;

Από τα στοιχεία που διαθέτουμε από την αρχαιολογική σκαπάνη, αυτό που λέμε υλικά κατάλοιπα ενός πολιτισμού, με έργα ανθρώπου τα ακίνητα, πχ κτήρια ή κινητά  πχ κοσμήματα, όπλα, εργαλεία, ο πολιτισμός αυτός έχει ένα εύρος από την Κρήτη και τα Δωδεκάνησα έως τα παράλια τη Μικράς Ασίας, τις Κυκλάδες ακόμα και μέχρι τη Σαμοθράκη όπου έχουν βρεθεί στοιχεία του Μινωικού πολιτισμού ήδη από την περίοδο του 1900, από την παλαιοανακτορικη περίοδο.
Γι αυτό ο μεγάλος ιστορικός της ανθρωπότητας- ο πατέρας της ιστορίας κατά άλλους  είναι ο Ηρόδοτος-ο θεμελιωτής της επιστημονικής Ιστορίας, ο Θουκυδίδης, λέει μια φράση καταπληκτική στο κείμενο του για την Κρήτη :<< Όταν ο Μίνως εθαλασσοκρατόρει>>.
Όταν ο Μίνωας είχε την θαλασσοκρατορία του. Εννοεί το Μινωικό πολιτισμό. Οι βασιλείς του ονομάζονται Μίνωες.
Αυτό  αποδεικνύει την αλήθεια του Θουκυδίδη που έζησε τον 5ο αιώνα πΧ.  Αλλά φαίνεται ότι οι πληροφορίες   του ήταν παρά πολύ καλές. Αυτή η θαλασσοκρατορία φαίνεται και με τα ευρήματα της Σαμοθράκης και της Μιλήτου στα παράλια της Μικράς Ασίας. Έχουν βρεθεί και εκεί ευρήματα  παρά πολλά  που είναι αποικία της Μιλήτου, μιας πόλης της Κρήτης, πολύ πριν φθάσουν εκεί οι Ίωνες από την Πελοπόννησο, την Εύβοια και την Αττική.  

Ο πολιτισμός αυτός είχε αναπτύξει ήθη και έθιμα. Υπάρχουν και σήμερα ή έχουν σβηστεί τελείως από το σημερινό πολιτισμό;

Αυτό είναι δύσκολο ερώτημα. Έχει πολλές απαντήσεις. Είχε ήθη και έθιμα πολλά. Γνωρίζουμε τη θρησκεία, τις θεότητες τους.
Όταν δεν υπάρχει γραφή, τις υποθέτουμε περισσότερο. Από τη στιγμή που υπάρχει η Γραμμική  Β', διότι η Α' δεν έχει αποκρυπτογραφηθεί, παρά τις πολλές αναγνώσεις της που υπάρχουν.
Από τη Γραμμική Β' και υστέρα που υπάρχουν ονόματα θεοτήτων όπως ο Δίας, ο Διόνυσος, ξέρουμε τα ονόματα θεών, ενώ από πρωιμότερες εποχές ξέρουμε τις εικόνες τους από ειδώλια, μικρά αγαλματίδια, ιερά που έχουν σκαφτεί, ιερά κορυφής που είναι στις κορυφές των βουνών στα ψηλότερα μέρη του βουνού που είναι βατά στον άνθρωπο όπως είναι ο Γιούκτας στην κεντρική Κρήτη.
Γνωρίζουμε τη θρησκεία τους και τον τρόπο ταφής.
Αν ορισμένα από αυτά τα έθιμα  εξακολουθούν να ισχύουν και σήμερα δε νομίζω ότι μπορεί να απαντηθεί μολονότι στοιχεία του πολιτισμού που περνούν από μια γενιά σε άλλη υπάρχουν.
Τα κατά πεπτωκότα στοιχεία ενός πολιτισμού μπορεί να περνάνε από μια γενιά σε άλλη, αλλά δεν είναι εύκολο να πει κανείς αν πρόκειται για στοιχεία επιβίωσης ή αναβίωσης καθώς με το πέρασμα των ετών ορισμένα χάνονται, για να αναβιώσουν αργότερα . 

Ένα μεγάλο κεφάλαιο στο Μινωικό πολιτισμό ήταν και η αρχιτεκτονική των ανακτόρων. Ποια είναι τα ιδιαιτέρα  χαρακτηριστικά της εποχής αυτής ;

Τα ανάκτορα, τα ανακτορικά κέντρα, είναι ένα χαρακτηριστικό στοιχείο  αρχιτεκτονικό του Μινωικού πολιτισμού με σύνδεση του περιβάλλοντος και του αρχιτεκτονήματος, με εσωτερικές αυλές ως στοιχείο γύρω από το οποίο αναπτύσσονται οι χώροι κατοίκησης, λατρείας, εργαστηρίων κλπ. Αυλές εσωτερικές που επικοινωνούν μεταξύ τους με διαδρόμους και δωμάτια και φυσικά με στοές, στοϊκά κομμάτια που αποτελούν τον ενδιάμεσο κρίκο ανάμεσα σε αυτό που θα ονομάζαμε εσωτερικό και εξωτερικό χώρο. Δηλαδή αν η αυλή είναι εξωτερικός χώρος η στοά με τους  κίονες είναι ένα στοιχείο μετάβασης  προς το εσωτερικό προς τους κλειστούς χώρους. Φυσικά και σε παλάτια όπως της Κνωσού, της Φαιστού, της Ζάκρου, των Μαλλίων αλλά και από νεότερες ανασκαφές όπως στο ανάκτορο Γαλατά ή στη δυτική Κρήτη, το μοναδικό που ξέρουμε, στο Καστέλι των Χανίων, υπάρχουν στοιχεία τόσο για τα ενδυαιτήματα του  βασιλιά και της βασίλισσας όσο και για το χώρο που είναι ο θρόνος του, για τις τοιχογραφίες, τις αποθήκες τους, τους χώρους λατρείας κλπ.  

Αναφερθήκατε πριν  σε βασιλιά και βασίλισσα. Αυτή η ανάπτυξη που είχε ο Μινωικός πολιτισμός σε πιο μοντέλο διοίκησης οφείλεται και ποιες ήταν οι κοινωνικές τάξεις της εποχής ;

Το μοντέλο διοίκησης δεν μπορούμε να το γνωρίζουμε για την πρώιμη περίοδο των ανακτορικών κέντρων για την παλαιοανακτορικη περίοδο από το 1900-1700 πΧ.
Για όλες τις άλλε ς περιόδους έχουμε πολλά στοιχεία κυρίως την τελευταία περίοδο, διότι οι Μυκηναίοι έχουν έρθει και βασιλεύουν.
Στην παλαιοανακτορική περίοδο ξέρουμε για το βασιλιά Μίνωα. Δεν ξέρουμε αν είναι όνομα το Μίνως ή είναι ένας τίτλος δηλαδή  βασιλιάς. Είναι Μίνωας 1, 2, 3, 4 κλπ. Ωστόσο φαίνεται  από τη δομή και από τα υλικά κατάλοιπα ότι η συλλογή και η διάθεση της εξουσίας γινόταν μέσα στα ανακτορικά  κέντρα, επειδή τα κέντρα αυτά είναι και κοσμικής εξουσίας και κέντρα θρησκευτικής εξουσίας.
Ο βασιλιάς ίσως να ήταν και ο μέγας αρχιερέας. Τα προϊόντα συγκρεντρώνονται στο παλάτι, το οποίο διαχειρίζεται το εμπόριο. Την οικονομία ελέγχει ένα κεντρικό πρόσωπο και ένα σύστημα αξιωματούχων με μεγαλύτερες ή μικρότερες εξουσίες που με τη σειρά τους  έχουν από κάτω ιεραρχικά υποδεεστέρους αξιωματούχους. 

Η θέση της γυναίκας στη Μινωική Κρήτη ποια ήταν;

Φαίνεται να ήταν πολύ ισχυρή. Τουλάχιστον στο επίπεδο των θεοτήτων. Υπήρχαν πάρα πολλές θεότητες: Η γυναίκα με τα φίδια, η γυναικεία θεότητα με την κουκουβάγια πάνω στο κεφάλι της.
Η θρησκεία αντανακλά συνήθως τον τρόπο με τον οποίο σκέφτεται ο άνθρωπος. Οι γυναικείες θεότητες, τα γυναικεία ειδώλια από αναθέτριες που αναθέτουν τον εαυτό τους  στους θεούς, αλλά και οι τοιχογραφίες, φυσικά τόσο στην Κρήτη όσο και στη Σαντορίνη, φανερώνουν ότι η γυναίκα είχε πολύ μεγάλο και εξέχοντα ρόλο.
Δεν μπορούμε να τον προσδιορίσουμε ακριβώς, μολονότι και ο Έβανς αλλά και άλλοι μεγάλοι αρχαιολόγοι έχουν μιλήσει για τη  βασίλισσα και το ρόλο της και τις άλλες γυναίκες μέσα και έξω από το παλάτι. Φαίνεται όμως ότι αυτή η παρουσία στο θεϊκό επίπεδο όσο και στο βασιλικό επίπεδο  ή στο  κοινωνικό επίπεδο ήταν παρά πολύ ισχυρή και παρουσιάζεται σε μια σειρά από τέχνεργα όπως ειδώλια, τοιχογραφίες κλπ. 

Ποια είναι η πιθανότερη αιτία καταστροφής του Μινωικού πολιτισμού;

Εξαρτάται για ποια καταστροφή μιλάμε, διότι έχουμε  μια περίοδο 1600 χρόνων.  Μια από τις  μεγαλύτερες είναι αυτή που ξέρουμε και γι αυτό  άλλαξε και η ονομασία στα ανάκτορα και λέμε  νεοανακτορικός Μινωικός πολιτισμός και παλαιοανακτορικός.
Υπάρχει επίσης η έκρηξη του ηφαιστείου της  Σαντορίνης που την τοποθετούμε σήμερα λίγο πριν το 1600 πΧ και ίσως είναι η αιτία, διότι ο σεισμός δε δημιουργεί μόνο ρήγματα και καταστροφές στα σπίτια. Μπορεί να πιάσει φωτιά και να καεί το ανάκτορο και συγχρόνως να επιφέρει αδυναμία στον κοινωνικό ιστό, αφού  πολλοί άνθρωποι  σκοτώνονται  και με ευκολία μπορεί να έρθει ένας κατακτητής και να  αναλάβει την  εξουσία.
Οι Μυκηναίοι μετά από τις καταστροφές και την αδυναμία των Μινωιτών έρχονται στην Κρήτη και εγκαθίστανται. Αλλάζει χέρια η εξουσία. Τη λέμε Κρητομυκηναϊκή την περίοδο  μετά την καταστροφή από την  έκρηξη της  Σαντορίνης.
Η τελική καταστροφή είναι αυτή που υπολογίζουμε από το 1200 μέχρι το 1000 πΧ.
Η διαδικασία πτώσης εξαρτάται από την περιοχή, διότι η Κρήτη είναι μεγάλη και αυτάρκης.  Εξαρτάται για ποια περιοχή τη Κρήτης μιλάμε. 
Βλέπουμε τους πληθυσμούς να ανεβαίνουν στα βουνά μαζί οι Μυκηναίοι και Κρήτες. Φοβούνται πιθανότατα,  διότι έρχονται άλλα φύλα όπως  οι Δωριείς.
Εδώ υπάρχει βαθμιαία διαδικασία  που διαρκεί δυο αιώνες. Αλλάζουν πολλά.
Εγκαταλείπονται ανακτορικά κέντρα. Το ανατολικότερο συγκεντρώνει  όλο το μινωικό στοιχείο, διότι έρχονται  άλλοι λαοί και πληθυσμοί. Το 970 πΧ που ονομάζουμε εμείς αυγή του ελληνικού πολιτισμού είναι το τέλος του Μινωικού με τη μορφή του Κρητομυκηναϊκού. 
Εξακολουθούν όμως να γράφουν τη μινωική γλώσσα. Ο Όμηρος ονομάζει Ετεοκρήτες, τους παλιούς αυτούς Κρητικούς και υποστηρίζει ότι την Κρήτη κατοικούν Ετεοκρήτες, Αχαιοί Κύδωνες στη δυτική Κρήτη, Δωριείς. Πολλά φύλα κατοικούσαν την Κρήτη στην εποχή του!
Ο σεισμός της Σαντορίνης ήταν η πρώτη καταστροφή που φέρνει την εξουσία των Μυκηναίων. Ένα από τα κεντρικά κτυπήματα. Ο Μινωικός πολιτισμός επιβίωσε με τους Μυκηναίους. Υπάρχουν πολιτισμοί που ενώνονται με τους άλλους και επικρατεί αυτός που είναι ανώτερος σε πολλά στοιχεία.  

Πότε ανακαλύφθηκαν τα πρώτα ευρήματα της εποχής και ποιος τα έφερε πρώτος στο φως ;

Δύσκολο ερώτημα διότι αυτός ο πρώτος κάθε φορά είναι ενδεχομένως διαφορετικός από  αυτόν που θέλει  η Ιστορία.
Συνήθως οι αγγλοσάξονες, οι ευρωπαίοι, θεωρούν ότι ήταν ο Έβανς στα τέλη του 19ου αιώνα  και στις αρχές του 20ου αιώνα.
Οι Κρητικοί και οι Έλληνες θεωρούν ότι ήταν ο Μίνως Καλοκαιρινός. Ένας ντόπιος Ηρακλειώτης που είχε πρώτος προσπαθήσει να πάρει την Κεφάλα την περιοχή που βρισκόταν η Κνωσός, λίγο πριν τον Έβανς και μετά κατοχυρώθηκε στον Έβανς.
Αλλά υπάρχουν στοιχεία πολλά που δείχνουν ότι ο Καλοκαιρινός και γνώριζε και είχε ασχοληθεί πριν. Πάντως πριν από  αυτούς θα είχαν σίγουρα ασχοληθεί και  άλλοι που είναι άγνωστοι ντόπιοι που έβρισκαν στα χωράφια τους ευρήματα.
Μην ξεχνάμε ότι οι Βενετσιάνοι είχαν πάρει στοιχεία του ελληνικού πολιτισμού από τον 16 αιώνα στη Βενετία.  Ήξεραν ότι ήταν αρχαία. Επισήμως τα πρωτεία για πολλούς επιστήμονες κατέχουν ο Μινως Καλοκαιρινός και μετά ο Έβανς, που πρέπει να του αναγνωρίσουμε ότι αυτός έσκαψε, αυτός ανέδειξε και έγραψε τους τέσσερις τόμους του έργου του  <<The pallas of Minos>>, έργο που ισχύει ακόμη μετά από 80 χρόνια. Έτσι συνδέουμε τον Έβανς με το Μινωικό πολιτισμό. 

Πώς είναι η ζωή, όταν ταξιδεύεις καθημερινά μέσω της αρχαιολογίας;

Η αρχαιολογία σημαίνει  για μένα εν μέρει όλα αυτά που μου πρότειναν να ακολουθήσω επαγγελματικά, όταν ήμουν μικρός, οι συγγενείς μου και οι δάσκαλοι μου.  Να ασχοληθώ με τον άνθρωπο. Αρχαιολογία είναι το φάσμα του ανθρώπου στο παρελθόν. Πώς έτρωγε, πώς κοιμόταν,  τι τέχνες είχε, όλο  αυτό που λέμε  ανθρώπινος πολιτισμός, το εξετάζει η αρχαιολογία.
Συν την παράμετρο του παραμυθιού. Η αρχαιολογία έχει μέσα της τη γοητεία του παραμυθιού. Αυτού που δεν ξέρεις και που σκάβοντας μπορείς να το βρεις. Όπως λέει και ο Σεφέρης στο ποίημά του για το βασιλιά της Ασίνης:
<<Είμαστε οι πρώτοι- οι αρχαιολόγοι- που αγγίζουμε με την αφή μας πάνω στις πέτρες την τελευταία αφή του ανθρώπου που άφησε τα πράγματα εκεί >>.
Αν είχε γίνει σεισμός και οι άνθρωποι έτρωγαν και είχαν πιάσει για τελευταία φορά το ποτήρι τους και σκεπάστηκαν, εμείς είμαστε οι πρώτοι που ξαναπιάνουμε την αφή τους...  

Ποιο ήταν το έναυσμα για την ενασχόλησή σας με την αρχαιολογία και το ταξίδι στο χθες ;

Ο άνθρωπος έχει τρεις δυνατότητες: Το χθες, το σήμερα και το αύριο.
Το αύριο δεν το ξέρει κανείς. Δε θα με ενδιέφερε το πώς θα γίνει ή θα καταντήσει στο μέλλον ο άνθρωπος.
Το παρόν μαζί με το μέλλον δεν υπάρχουν χωρίς το παρελθόν. Προτίμησα αυτό από το οποίο ξεκινάει κανείς,  για να μπορέσει  να διαμορφώσει μια άποψη για το ποιοι είμαστε, από πού ερχόμαστε και πού πηγαίνουμε. 



Ποιο μήνυμα θα στέλνατε στη σημερινή νέα γενιά των Ελλήνων όσο αφορά την αρχαιολογία
;

Καταρχήν να έχουν πάντα αξιοπρέπεια και να θυμούνται ότι το επάγγελμα που επιλέγεις είναι ο τρόπος που επιλέγεις να ζήσεις.
Όσο αφορά την αρχαιολογία να μην ξεχνούν ότι  είμαστε ένας λαός με  τεράστια ιστορία που σέβονται όλοι οι πολιτισμένοι λαοί.
Επομένως η αρχαιολογία είναι η απόδειξη του ελληνικού πολιτισμού. Οφείλουμε αυτό  να το σεβόμαστε, να το προχωρούμε, να το προβάλουμε και να το αναδεικνύουμε. Να θυμάστε ότι  χωρίς αυτό το παρελθόν εμείς σήμερα δε θα ήμαστε τίποτα. 

Make a Free Website with Yola.